Sanat kendimizi özgürce ifade etmemize izin verirken, tasarım hem bilim hem de sanat formu olan karmaşık bir süreçtir. Doğru formülü bulmak için Alman tasarımcı Dieter Rams’ın İyi Tasarımın On Kuralına göz atarak, iyi bir tasarımı oluşturan etkenleri irdeleyelim.
Tasarım genellikle güzel bir şey yapma sanatı olarak düşünülür. Ancak herhangi bir tasarımcı size iyi tasarımın estetik tasarımdan çok daha fazlasını içerdiğini söyleyecektir. Birisi araba, elbise, poster ya da çaydanlık tasarlıyor olsa da nihai ürün amacını yerine getirmedikçe hiçbir işe yaramaz. Aynı zamanda güvenli, hızlı ve şık olan çevre dostu bir araba hayal edin. Ancak tasarımcı kapıları eklemeyi unutmuş. Oldukça anlamsız, değil mi?
İyi tasarım özneldir. Ancak efsanevi endüstriyel tasarımcı Dieter Rams, iyi tasarımın temelleri olduğuna inandığı şeyi ifade etmeye çalıştı. “Less but better” yaklaşımıyla tanınan İyi Tasarımın On İlkesi, geçmişten günümüze sayısız tasarımcının çalışmalarını şekillendirmeye yardımcı oldu.
Dieter Rams kimdir?
Genellikle “godfather of design” olarak anılan Dieter Rams, bir Alman endüstriyel tasarımcıdır. Tasarım sevgisini ilk olarak marangoz olan dedesinden keşfetti. Rams onun rehberliğinde , ahşap ve diğer malzemelerden yapılar inşa etme ve onarma sanatında ustalaştı ve hatta marangozlukta birkaç ödül kazandı. Bu, Almanya’nın savaştan sonra kendini yeniden inşa ettiği 1950’lerde mimar olarak eğitim almasına neden oldu.
1955 yılında Rams endüstriyel tasarımla ilgilenmeye başladı ve bir Alman elektrik ürünleri şirketi olan Braun’a iş başvurusunda bulundu. Ofislerinde çalışmak üzere işe alındı ve kısa sürede ürün tasarımına dahil oldu. Birkaç yıl içinde Braun’un Tasarım Şefi oldu ve yaklaşık 35 yıl bu pozisyonda kaldı. Tasarım ekibiyle birlikte 20. yüzyılın en ikonik elektrik ürünleri ve mobilyalarından bazılarını tasarladı.
1959’da Rams, patronu Erwin Braun’a bir Alman (şimdi İngiliz) mobilya şirketi olan Vitsœ için mobilya tasarlayıp tasarlayamayacağını sordu. Braun’un yanıtı, “Evet. Radyolarımız için pazara yardımcı olabilir. ” Bir yıl sonra, Rams’ın son derece başarılı duvara monte 606 Evrensel Raf Sistemi piyasaya sürüldü. Bu, Rams ve Vitsœ arasında halen devam eden uzun süreli bir işbirliğinin başlangıcına yol açtı. Rams, 1997’de Braun’dan emekli oldu, ancak bugün hala Vitsœ ile çalışıyor.
1976’da, Vitsœ’deki çalışmaları hakkında konuşurken Rams, New York’ta bir izleyicinin önünde tasarımla ilgili temel inançlarından bazılarını özetledi. “İyi bir tasarım elde etmek isteyen bir tasarımcı, kendisini zevk ve estetik açısından sadece son dakika giysisi ile süsleyen bir sanatçı olarak görmemelidir. Tasarımcı, gestaltingenieur (y.n. tasarım mühendisi) veya yaratıcı mühendis olmalıdır […] Çalışmaları büyük ölçüde rasyoneldir, yani estetik kararların ürünün amacının anlaşılmasıyla gerekçelendirildiği anlamına gelir.”
Dieter Rams, tasarım ile ilgilenen herkesin bir şekilde tanıştığı, devrim niteliğinde tasarımlar oluşturan bir tasarımcıdır. Benim Dieter Rams ile tanışıklığım, bu sektöre girmeden çok öncesine dayanıyor. Dieter Rams tasarımlarıyla ilk tanışıklığım 80’li yıllarda dedeme hediye olarak gelen Braun marka traş makinesi ile oluyor. 90’lı yıllarda dedemin vefatı sonrası anneannem kullanmamız için bize vermişti. Hem tasarım hem de dayanıklılık açısından üst seviye bir üründü.
Tasarımını o kadar çok seviyordum ki kullanmasam bile kendimi sürekli detaylarını incelerken bulduğumu hatırlıyorum. Bir diğeri ise yine 90’lı yıllarda evimize nereden geldiğini bilmediğim ve yine Dieter Rams ve ekibinin elinden çıkmış olan Braun saç kurutma makinesi. O sıralar tasarıma ilgim, sadece insan içgüdüsüyle hareket eden birisi olarak var olsa da ve Dieter Rams adını duymamış olsam da o dönem bu iki tasarımın sadeliği, estetiği ve işlevselliğinin beni oldukça etkilediğini oldukça iyi hatırlıyorum.
Less, But Better
Rams, daha 70’lerde bile çevre, atık ve tüketim kültürü konularıyla derinden ilgiliydi. 1976’daki ünlü konuşmasında, “Mevcut durumumuzun, bugün evlerimizi, şehirlerimizi ve manzaramızı çeşitli ıvır zıvır kaosuyla doldurma şeklimizin düşüncesizliği karşısında gelecek nesillerin ürpermesine neden olacağını tahmin ediyorum” demişti. Ne yazık ki, tahminleri yanlış değildi. Birçoğumuz ihtiyacımız olmayan şeyleri satın aldığımızı kabul edebilir ve ürettiğimiz atık miktarının ne kadar fazla olduğunu bir an olsun itiraf edebiliriz. Artan doğal kaynak kıtlığı ile Rams, hem tüketicilerin hem de tasarımcıların dünyanın durumu için sorumluluk alması gerektiğine inanıyordu. Ardından “savurganlık çağına bir son” çağrısında bulundu ve sürdürülebilir, yenilikçi tasarımı savunmaya devam etti ve ediyor.
Rams’in tasarım felsefesi tasarımın geleceğini etkilemeye devam ediyor. Onun 10 ilkesi, fiziksel nesnelerden dijital ürünlere kadar yaratabileceğiniz hemen hemen her şeye uygulanabilecek kadar evrenseldir.
Rams’in tasarım anlayışı o kadar etkili ki Apple gibi markalar onun ilkelerini kılavuz olarak kullanıyor. Hatta bazıları 1958’deki Braun T3 Cep Radyosunun Jony Ive tarafından 2001’de Apple için tasarlanan ilk iPod’un görünümüne doğrudan ilham verdiğini söylüyor. Ayrıca, 2007’deki iPhone OS 1 hesap makinesi uygulaması Braun ET44’e (1978) ve ET66 (1987) hesap makinelerine açık bir saygı duruşu niteliğinde.
Artık Dieter Rams hakkında bilgi sahibi olduğunuza göre, onun İyi Tasarımın 10 kuralına ya da ilkesine daha yakından bakalım.
Dieter Rams’den İyi Tasarımın On Kuralı
1970’lerin sonlarında Rams kendine şu soruyu sordu: “Tasarım iyi bir tasarım mı?” Bulduğu cevap, ünlü tasarım ilkelerinin temelini oluşturdu. “İyi tasarım yenilikçidir. İyi tasarım, bir ürünü kullanışlı kılar. İyi tasarım estetiktir. İyi tasarım, bir ürünü anlaşılır kılar. İyi tasarım dürüsttür. İyi tasarım göze batmaz. İyi tasarım uzun ömürlüdür. İyi tasarım en ince ayrıntısına kadar eksiksizdir. İyi tasarım çevre dostudur. Ve elbette, iyi tasarım mümkün olduğu kadar az tasarımdır.” Vitsœ web sitesindeki resmi açıklamaların yardımıyla her bir tasarım ilkesinin gerçekte ne anlama geldiğine bakalım.
İyi Tasarım İnovatifdir (Yenilikçidir)
“İlerleme olanakları hiçbir şekilde tükenmez. Teknolojik gelişme, özgün tasarımlar için her zaman yeni fırsatlar sunmaktadır. Ancak yaratıcı tasarım her zaman gelişen teknolojiyle birlikte gelişir ve asla kendi başına bir amaç olamaz.”
Tasarımcılar ve mucitler her zaman yeni bir şeyler bulmaya çalışmalıdır ve Rams, yenilik olanaklarının sonsuz olduğuna inanır. Tasarımın zamanla ilerlemesine ve gelişmesine izin veren teknoloji çağında yaşıyoruz. Rams 1976’daki bir konuşmasında “Ürünlerimiz için sürekli olarak yeni ve daha iyi teknik çözümler arıyoruz. Teknoloji ve üretim süreçleri her zaman ilerlediğinden, yenilikler sadece mümkün olmakla kalmaz, aynı zamanda bir ürünün iyi tasarım olarak kabul edilmeye devam etmesi için gereklidir.”
İyi Tasarım Bir Ürünü Kullanışlı Kılar
“Bir ürün kullanılmak için alınır. Sadece işlevsel değil aynı zamanda psikolojik ve estetik kriterleri de karşılaması gerekir. İyi tasarım, bir ürünün kullanışlılığını vurgularken, onu azaltabilecek herhangi bir şeyi göz ardı etmelidir.”
Rams, bir ürünün yalnızca estetik açıdan hoş değil, aynı zamanda işlevsel olması gerektiğine inanıyor. İyi tasarım, bir ürünün kullanışlılığını vurgulamakla ilgilidir. Bu, özellikle bir müşterinin deneyimini geliştirmek ve bir uygulamanın veya web sitesinin kullanılabilirliğini geliştirmek için çalışan UI tasarımcıları için geçerlidir, değil mi?
İyi Tasarım Estetiktir
“Bir ürünün estetik kalitesi, kullanışlılığının ayrılmaz bir parçasıdır, çünkü ürünler her gün kullanılır. Böylece ürünler insanlar ve onların refahı üzerinde bir etkiye sahiptir. Sadece iyi uygulanmış nesneler güzel olabilir.”
İyi tasarım için işlevsellik esas olsa da Rams ürünlerin de güzel olması gerektiğine inanıyor. Bir nesnenin görünüşünü beğenmezsek, onu kullanmamız pek olası değildir. Bu nedenle bir ürünün estetik kalitesi, amacının ayrılmaz bir parçasıdır.
İyi Tasarım Bir Ürünü Anlaşılır Hale Getirir
“Ürünün yapısını netleştirir. Daha da iyisi, kullanıcının sezgisini kullanarak ürünün işlevini açıkça ifade etmesini sağlayabilir. En iyi ihtimalle, kendi kendini açıklayıcıdır.”
Rams’in ideolojisine göre, iyi tasarım bir ürünün nasıl çalıştığını açıklamalıdır.
Bir kullanıcı, bir tasarımı nasıl yapacağını bilinçli olarak düşünmeden anında anlayabiliyor ve kullanabiliyorsa, tasarım sezgisel olarak tanımlanabilir. Etrafınıza bakın ve odadaki birkaç nesneyi seçin. Kaç tanesini fazla düşünmeden kullanıyorsunuz? Kupalar, kitaplar ve kalemler gibi öğelerin tümü, hemen anlaşılır ve kullanılabilir olacak şekilde tasarlanmıştır.
İyi Tasarım Mütevazidir
“Bir amaca hizmet eden ürünler, araçlar gibidir. Ne dekoratif objeler ne de sanat eseridirler. Bu nedenle tasarımları, kullanıcının kendini ifade etmesine yer bırakmak için hem nötr hem de ölçülü olmalıdır.”
Rams, tasarımda “telaşsız” bir tutuma inanır. Bir nesnenin veya ürünün görünümü, kullanıcıyı kullanım amacından uzaklaştırmamalıdır. Tasarımın göze batmaması gerektiğini belirten Rams, sadelik ve kullanılabilirliğin önemine vurgu yapar. Örneğin, yanıp sönen sayısız gif’in olduğu ve bir ürün satın almak için net bir navigasyonun olmadığı darmadağın bir e-ticaret sitesi hayal edin. Satın alma yapmadan birkaç saniye içinde bunalmış hissedebilir ve hızlıca sekmeyi kapatabilirsiniz.
İyi Tasarım Dürüsttür
“Bir ürün olduğundan daha yenilikçi, güçlü veya değerli görünmesini sağlamaz. Tutulamayacak vaatlerle tüketiciyi manipüle etmeye çalışmaz.”
Hiç umduğunuz kadar iyi çalışmadığını keşfetmek için bir şey satın aldınız mı? Bunun nedeni kötü tasarlanmış olmasıdır. Rams, iyi tasarımın kimseyi kandırmaması gerektiğine inanıyor. Ürünler güvenilir, dayanıklı olmalı ve tüketicilerin bunları amaçlandığı şekilde kullanmalarına izin vermelidir.
İyi Tasarım Uzun Ömürlüdür
“Moda olmaktan kaçınıyor ve bu nedenle asla eskimiş görünmüyor. Modaya uygun tasarımın aksine, uzun yıllar dayanır – günümüzün atıl toplumunda bile.”
Rams, bir trendi takip etmek için tasarlamak yerine, tasarımcıların ürünlerini bu zamansız kaliteye nasıl sahip olacaklarını gerçekten düşünmeleri gerektiğine inanıyor. Rams bir konuşmasında, “Tasarımcılar olarak büyük bir sorumluluğumuz var. Tasarımcıların gereksizleri ortadan kaldırması gerektiğine inanıyorum. Bu, modaya uygun olan her şeyi ortadan kaldırmak anlamına gelir çünkü bu tür şeyler sadece kısa ömürlüdür.” der.
İyi Tasarım Son Detayına Kadar Kapsamlı
“Hiçbir şey keyfe veya şansa bırakılmamalıdır. Tasarım sürecindeki özen ve titizlik, tüketiciye saygının göstergesidir.”
Tasarımda her küçük detay önemlidir. Tasarımcılar, bu listedeki diğer önemli tasarım ilkelerini destekleyecek şekilde ürünlerinin her öğesini düşünmelidir. Ayrıntılara dikkat edilmeyen bir ürün, kullanışlı, dürüst ve uzun ömürlü olamaz.
İyi Tasarım Çevre Dostudur
“Tasarım, çevrenin korunmasına önemli bir katkı sağlar. Kaynakları korur ve ürünün yaşam döngüsü boyunca fiziksel ve görsel kirliliği en aza indirir.”
Rams, çevre dostu olmaya çalışan ilk tasarımcılardan biridir. “Tasarımın çevreyi korumaya ve sürdürmeye olan katkısını sürdürebileceğine ve sürdürmesi gerektiğine” inanır. Kariyeri boyunca, uzun süre dayanacak şekilde üretilen tüketici ürünleri tasarlamaya kendini adamıştır. Örneğin 1960 yılında Vitsoe için yaptığı 606 Evrensel Raf Sistemi sahibini nereye giderse gitsin takip edecek şekilde tasarlanmıştır. Farklı odalara uyacak şekilde özelleştirilebilir ve her ortama uyum sağlamasına olanak tanır.
Bir ürünün yaşam döngüsünü korumak, özellikle elektronik cihazlar için önemlidir. Birçoğumuz en son model çıkar çıkmaz akıllı telefonlarımızı veya bilgisayarlarımızı değiştiriyoruz, ancak bu zihniyet sadece elektronik atık sorununa katkıda bulunuyor. İlginç bir şekilde, “onarım hakkı” hareketi, sorunla mücadele etmek amacıyla ABD ve Avrupa’da güç kazanıyor. Bu da elektrikli cihaz satın alan kişilere evde kendilerinin tamir edebilmeleri için yedek parça sağlama konusunda üreticiler üzerinde artan bir baskı olduğu sonucuna vardırıyor bizi. Bu bir norm haline gelirse ve onlara bakım yapabilirsek elektronik cihazlarımızı gerçekten bir ömür boyu kullanabiliriz.
İyi Tasarım Olabildiğince Az Tasarımdır
“Az ama öz. Mümkün olduğunca basit ama daha basit değil. İyi tasarım, bir ürünün temel işlevlerini yükseltir.”
Minimalizmi başarmak, ustalaşması zor bir beceridir, ancak Rams’in “less is more” yaklaşımı, temiz ve anlaşılır tasarımı savunur. Yine, kullanılabilirlik her zaman tasarımda odak noktası olmalıdır ve çoğu zaman en işlevsel olan en basit tasarımlardır.
Rams’in Modern Tasarım Üzerindeki Kalıcı Etkisi
50 yılı aşkın kariyeri boyunca, Rams tasarım dünyasını hızla değiştirdi ve modern tasarımı etkilemeye devam eden yönergeler yarattı. Moda trendlerinden kaçınarak ve işlevselliğe odaklanarak, birçok çağdaş sanatçı ve tasarımcının çabaladığı yeni bir zamansız tasarım biçimi yarattı. Bugün bile, Rams’in orijinal tasarımlarının çoğu hala üretimdedir (1960’tan itibaren 606 Evrensel Raf Sistemi gibi). Rams bir ürün tasarımcısı olmasına rağmen, prensipleri yazılım arayüzü tasarımcıları ve grafik tasarımcıları çağını etkilemeye devam ediyor. Tasarımlarının fiziksel nitelikleri dijital ürünlere uygulanabilirdir. Bildiğiniz en iyi kullanıcı arayüzlerini düşünün. Dürüst, anlaşılır ve estetik olarak göze batmayan olmak gibi bu makalede bahsettiğimiz tasarım ilkelerinin çoğuna sahip olmaları muhtemeldir.
Rams ve tasarım felsefesi hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız Gary Hustwit’in 2018 belgeseli “Rams”ı izlemenizi öneririz. Film, efsanevi tasarımcının yalnızca görsel bir portresi olmakla kalmıyor, aynı zamanda tüketim, materyalizm ve sürdürülebilirlik konularına da ışık tutuyor.
Son olarak Zeze Atölye’de Dieter Rams’in bahsettiği ilkeleri uygulamaya çalıştığımızı söylemeyi kendimize bir borç biliyoruz. Bugün dürüst, kullanışlı ve iyi bir tasarım sunmanın anahtarının bu düşünceleri ve daha fazlasını da kapsadığını söyleyebiliriz. Zeze Atölye olarak tasarım tarihine takıntılıyız ve bu tutkuyu blogumuz aracılığıyla sizinle paylaşabileceğimizi umuyoruz. Tasarımın dünyayı nasıl şekillendirdiği hakkında daha fazla bilgi edinmek istiyorsanız Bauhaus Akımı: Tasarım İlkeleri, Fikirler ve İlham hakkındaki makalemize göz atabilirsiniz.
İyi tasarım ve tasarım hakkında çok daha fazlası için bundan sonra aktif bir paylaşım döngüsü içerisinde olacağımızı bildirmekten mutluluk duyuyoruz. Yakın zamanda yazılarımız için harika bir bülten hazırlayacağız ve kim bilir bunu bir tasarım ağına dönüştürmek için gereken cesareti bize verirseniz yepyeni bir mecraya yelken açmış oluruz!
Görüşmek üzere..
